Nhịp Sống 365 – Một di tích khảo cổ đặc biệt vừa được phát hiện tại thị xã Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh đang thu hút sự quan tâm lớn từ giới chuyên môn trong và ngoài nước. Đó là hai thân thuyền cổ có kết cấu và kỹ thuật chế tác độc đáo, được xác định là hiếm có không chỉ ở Việt Nam mà còn trên phạm vi toàn cầu.
Phát hiện khảo cổ học chấn động tại lòng sông Dâu cổ
Trong quá trình khai quật khẩn cấp diễn ra vào tháng 1/2025 tại khu vực Công Hà, phường Hà Mãn, thị xã Thuận Thành, các nhà khảo cổ đã phát hiện hai thân thuyền cổ nằm sâu trong lòng đất – vốn từng là lòng sông Dâu xưa kia. Đây là khu vực thuộc không gian văn hóa cổ của Bắc Ninh – nơi lưu giữ nhiều dấu tích lịch sử từ thời Lý – Trần.
Quảng Cáo
Theo kết quả khảo sát, mỗi thân thuyền có chiều dài trên 16 mét, rộng khoảng 2 mét và có độ sâu gần 2,15 mét. Hai khối cấu trúc gỗ này cách nhau 2,3 mét và được kết nối bằng một tấm gỗ cố định ở phần đầu. Điểm nổi bật nằm ở phần đáy thuyền được đục nguyên khối theo hình thức độc mộc, có đường kính lên tới 0,95 mét – một kỹ thuật đóng thuyền xưa hiếm thấy.
Theo ông Nguyễn Văn Đáp – Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Ninh – qua việc khai quật hoàn chỉnh, di tích đã lộ rõ toàn bộ cấu trúc, vật liệu và phương pháp chế tác. Đặc biệt, kỹ thuật ghép thân thuyền từ đáy đến mạn bằng các tấm ván, được gắn kết bằng mộng gỗ và chốt bằng đinh gỗ, cho thấy trình độ thủ công tinh xảo của người xưa.
Điểm độc đáo nhất là cách kết nối phần đầu và đuôi thuyền, nơi đáy độc mộc được liên kết với ván bửng bằng bốn trụ gỗ vuông kích thước 5×5 cm – một kỹ thuật chưa từng ghi nhận trong bất kỳ di tích thuyền cổ nào ở Việt Nam hay trên thế giới.
Quảng Cáo
Các chuyên gia khảo cổ nhận định đây là loại thuyền hai thân – hai bộ phận chìm hoàn toàn dưới nước đóng vai trò như phao nâng đỡ kết cấu thượng tầng, vốn đã bị thất lạc hoặc tháo rời theo thời gian.
Dấu tích thời Lý – Trần và khả năng liên hệ với văn hóa Đông Sơn
Dựa vào kỹ thuật đóng thuyền và phương pháp mộng ghép tương tự thuyền thời văn hóa Đông Sơn, các nhà khoa học xác định thuyền có niên đại từ thế kỷ XI đến XIV – tức thuộc các triều đại Lý và Trần. Một số ý kiến học thuật cho rằng kỹ thuật chế tác còn mang ảnh hưởng từ khu vực phía Nam, và khả năng thuyền được đóng tại Việt Nam với trình độ thủ công phát triển riêng biệt.
Đây là phát hiện khảo cổ học hiếm hoi cho thấy sự nối tiếp và phát triển của nghề đóng thuyền truyền thống từ thời kỳ Đông Sơn cho đến các giai đoạn trung đại.
Đề xuất bảo tồn tại chỗ – phương án tối ưu
Trước tính chất đặc biệt và quy mô lớn của di tích – khoảng 100m², Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Ninh đã đề xuất phương án bảo tồn nguyên trạng tại chỗ. Đây được coi là giải pháp khả thi nhất để bảo vệ tối đa giá trị nguyên bản của thuyền cổ.
Theo kế hoạch, sau khi hoàn tất công tác khai quật và thu thập tư liệu, di tích sẽ được phủ cát nhằm bảo vệ tạm thời. Phương pháp này đã được áp dụng thành công với nhiều di sản khảo cổ lớn khác tại Việt Nam. Đồng thời, hàng rào bảo vệ và biển báo khu vực di tích sẽ được dựng lên nhằm ngăn chặn mọi hành vi xây dựng, khai thác tài nguyên trái phép.
Để tránh tình trạng phân hủy do điều kiện tự nhiên, Bắc Ninh sẽ phối hợp với các đơn vị chuyên môn, ứng dụng các kỹ thuật bảo quản tiên tiến, bao gồm xử lý hóa chất chuyên dụng cho gỗ, kiểm soát độ ẩm và nhiệt độ môi trường xung quanh. Ngoài ra, sẽ có cán bộ chuyên trách phối hợp cùng cộng đồng địa phương giám sát thường xuyên, nhằm kịp thời phát hiện và ngăn ngừa nguy cơ xâm hại di tích.
Không dừng lại ở việc bảo tồn hiện vật, Bắc Ninh đang xúc tiến tổ chức một hội thảo khoa học quốc tế với sự tham gia của nhiều chuyên gia trong các lĩnh vực khảo cổ, lịch sử, văn hóa và kỹ thuật đóng thuyền. Mục tiêu là đánh giá tổng thể giá trị di tích trong không gian lịch sử của sông Dâu, từ đó xây dựng chiến lược bảo tồn và phát huy bền vững.
Biến di sản thành điểm đến văn hóa
Phó Giám đốc Nguyễn Văn Đáp cho biết, tỉnh sẽ kết hợp phát huy giá trị thuyền cổ vào các tour du lịch văn hóa tại khu vực thành cổ Luy Lâu – một trung tâm văn hóa Phật giáo và thương mại sầm uất xưa kia. Di tích sẽ được tái hiện sinh động bằng công nghệ 3D, phục dựng mô hình thu nhỏ, phục vụ cho việc tham quan, học tập và giáo dục lịch sử.
Thuyền cổ độc bản tại Bắc Ninh không chỉ là minh chứng cho kỹ nghệ thủ công truyền thống của cha ông, mà còn mở ra hướng tiếp cận mới trong nghiên cứu lịch sử hàng hải và giao thương cổ đại ở khu vực Đông Nam Á. Việc bảo tồn và phát huy giá trị di tích sẽ góp phần nâng tầm di sản văn hóa Bắc Ninh trên bản đồ khảo cổ thế giới.
Thanh Chúc
Quảng Cáo
